Początki pisma
Pierwszy na świecie system piśmienniczy powstał ponad 5000 lat temu na Bliskim Wschodzie. Potem, niezależnie, pismo wprowadzono do użycia także w Chinach i Ameryce Środkowej. Obecnie prawie wszystkie ludzkie działania – od edukacji po politykę, rozrywkę czy technologię – opierają się na tym wynalazku.
Dalej wiemy niewiele
Jednak pomimo jego ogromnego wpływu na życie codzienne niewiele wiemy o tym, jak pismo ewoluowało. Dużym problemem jest to, że najstarsze ślady pisma są fragmentaryczne lub w ogóle nie zachowały się do naszych czasów.
Najnowsze badania
W badaniu, które właśnie opublikowano w „Current Anthropology”, zespół naukowców z Wydziału Nauki o Historii Człowieka Instytutu Maxa Plancka w Jenie wykazał, że na przestrzeni wieków pisanie ulegało intensywnemu „skompresowaniu”, aby ludziom pisało i czytało się coraz efektywniej.
Do takich wniosków doprowadziła ich analiza rzadkiego afrykańskiego systemu piśmienniczego, który powstał dość niedawno, bo w początkach XIX wieku.
„Skrypt Vai z Liberii, bo tak nazywa się to pismo, został stworzony od podstaw około 1834 r. przez ośmiu kompletnie niepiśmiennych mężczyzn. Pismo wykonywano atramentem zrobionym ze zmiażdżonych jagód” – opowiada główny autor omawianej publikacji dr Piers Kelly. Jak dodaje, choć sam język Vai istniał już dawniej, nigdy wcześniej nie został spisany.
Specyfika skryptu
Według nauczyciela Vai, Bai Leesora Shermana, skryptu zawsze nauczano nieformalnie; osoba wtajemniczona przekazywała swoją wiedzę jednemu uczniowi. System ten używany jest do dziś. Służy nawet do przekazywania informacji o przebiegu pandemii.
„Ze względu na jego izolację i sposób, w jaki się cały czas rozwija, pomyśleliśmy, że będzie dobrym modelem do zbadania ewolucji pisma” – mówi Kelly.
„Jest taka słynna hipoteza mówiąca, że litery ewoluują od obrazków do abstrakcyjnych znaków — dodaje. Ale przecież we wczesnych systemach pisma również istnieją, i to w dużych ilościach, abstrakcyjne kształty znaków. My wolimy więc założenie, że litery ewoluują od stosunkowo złożonych na początku, do coraz prostszych w kolejnych pokoleniach”.
Odkrycia badaczy
Zespół Kelly’ego przeanalizował manuskrypty w języku Vai pochodzące z archiwów w Liberii, Stanach Zjednoczonych i Europie. Śledząc, do jakich zmian dochodziło rok po roku w jego 200 sylabicznych literach, naukowcy przebadali całą jego historię: od 1834 r. do czasów obecnych. Następnie stosując narzędzia obliczeniowe do pomiaru złożoności wizualnej pisma, odkryli, że litery naprawdę stawały się wizualnie prostsze z każdym mijającym rokiem.
„Pierwotni wynalazcy pisma Vai zainspirowali się snami, aby zaprojektować indywidualne znaki dla każdej sylaby istniejącej w ich języku. Jeden znak przedstawia kobietę w ciąży, inny niewolnika w łańcuchu, jeszcze inne są zaczerpnięte z tradycyjnych emblematów. Współcześnie są one podobne, ale znacznie prostsze, bardziej systematyczne i bardziej do siebie nawzajem zbliżone” – mówi dr Kelly.
Ten wzorzec systematycznego upraszczania można zaobserwować także w przypadku starożytnych systemów pisma.
„Złożoność wizualna jest pomocna, jeśli tworzy się nowy system pisania. Większe różnice i kontrasty między znakami pomagają uczącym się analfabetom. Ale z czasem ta złożoność zaczyna przeszkadzać w efektywnym czytaniu i pisaniu, więc zanika” – wyjaśnia autor badania. Wspomniany artykuł naukowy można znaleźć pod tym adresem.
