WYSTAWA: „PLAKAT ≠ PAPIER” - od Malczewskiego do AI (04.09

Ponad 200 artefaktów, 4 sekcje tematyczne, dziesiątki twórców, którzy zostawili swój ślad w historii - „Plakat to nie Papier” to nie tylko wystawa, ale podróż w głąb fenomenu, który zmienił wizualne DNA Polski i wpisał ją na mapę światowego designu. W krakowskim Pałacu Sztuki od 04.09-30.09.2025 r. sztuka spotka się z historią, design z ideą, a przeszłość z przyszłością, przypominając, że obraz potrafi więcej niż tysiąc słów.

- Plakat to nie papier. To echo epoki, gest artysty, szyfr wizualny, który raz odczytany, zostaje w głowie na zawsze. Polska Szkoła Plakatu – buntownicza, wizjonerska, pełna ironii i metafor – stworzyła język graficzny, który stał się naszą wizytówką na świecie. Nie była nurtem, lecz postawą. Nie stylem, lecz sposobem myślenia. Zmieniliśmy plakat w sztukę, a sztukę w plakat, czas opowiedzieć, jakie są tego konsekwencje – wyjaśnia Wojciech P. Onak, kurator wystawy.

„Plakat ≠ Papier” to wielowarstwowe spojrzenie na plakat jako zjawisko wizualne, kulturowe i społeczne. To próba zrozumienia, czym plakat był, czym się stawał – i czym może być dziś. Jednym z kluczowych tematów wystawy jest multiplikacja. W odróżnieniu od malarstwa, które zawsze dążyło do unikalności, plakat był z założenia powielany. To właśnie ta cecha przez lata dyskwalifikowała go jako formę artystyczną. A jednak to w niej – w technicznej możliwości powtórzenia obrazu, tkwi jego siła. Plakat chciał być widziany nie raz, ale tysiące razy. Chciał wejść w tkankę miasta, zakorzenić się w świadomości zbiorowej, stać się elementem kultury wizualnej codzienności. Polska Szkoła Plakatu – centralny punkt wystawy – wyrosła w warunkach politycznego nadzoru i ograniczonej wolności wypowiedzi. A jednak to właśnie w PRL-u powstały dzieła, które nie tylko wyznaczyły nowy kierunek w projektowaniu graficznym, ale też zyskały status form symbolicznych. Plakat nie musiał promować produktu, którego nie było. Mógł promować ideę, klimat, emocję – i robił to skutecznie – dzięki odwadze formalnej, metaforycznemu językowi, nieoczywistym zestawieniom znaczeń.

Na wystawie zostanie zaprezentowanych ponad 200 prac takich twórców jak Henryk Tomaszewski, Jan Lenica, Andrzej Pągowski, Anna Huskowska, Maria Ihnatowicz, Waldemar Świerzy, Wanda Gołkowska, Roman Cieślewicz, Wojciech Fangor, pośród innych – również te mniej znane realizacje w innych mediach: okładki płyt winylowych, projekty książek, magazynów, a także opakowania i znaki graficzne. Osobna część ekspozycji poświęcona jest logotypom, które zyskały status symboli: jaskółka Mody Polskiej, żuraw LOT, CPN, PZU, Społem, Wedel. Zamiast brandingowej spójności – poetyka skrótu, gestu i koloru. Plakat był jednocześnie informacją, obietnicą i obrazem – często bardziej sugestywnym niż sam produkt czy wydarzenie.

Kluczową rolę w narracji wystawy pełni kolor. Analizujemy nie tylko jego funkcję estetyczną, ale także społeczną i ideologiczną. Kolor czerwony – zarówno w plakatach komunistycznych, jak i w grafikach Solidarności – staje się punktem wyjścia do rozmowy o wizualnej polityce przekazu. Czy kolor może być apolityczny? Jakie emocje niesie żółcień, błękit, czerń w afiszu cyrkowym, filmowym, teatralnym? Kolor nie jest tu dodatkiem – jest nośnikiem znaczeń. Wystawa łączy również plakat z malarstwem, zestawiając wybrane realizacje z oryginalnymi obrazami Jacka Malczewskiego, by pokazać, jak twórcy Polskiej Szkoły Plakatu świadomie (lub intuicyjnie) dialogowali z tradycją. Znajdujemy formalne echa, powtórzenia gestów, syntezę malarskiej ekspresji z graficznym rygorem.

Ważną część wystawy stanowi sekcja poświęcona współczesnym formom plakatu i jego relacjom z nowymi technologiami. Do współpracy została zaproszona AI. Kurator wystawy stworzył brief tekstowy i wizualny dla plakatu. Dane zostały przetworzone przez model generatywny sztucznej inteligencji. Następnie ilustratorka Milena Paniak dokonała interwencji: wzbogacając projekt o rysunek ręczny, typografię i strukturę. Efekt? Wspólny projekt kuratora, maszyny i artysty – do oceny przez odbiorców.

Ekspozycji towarzyszy warstwa dźwiękowa. Muzyka skomponowana przez krakowską producentkę Eta Hox oparta została na głosie Aliny Kamińskiej, znanej aktorki i lektorki, od lat związanej z radiem, telewizją i Teatrem Bagatela. To nie jest klasyczna ścieżka dźwiękowa, a raczej emocjonalny rezonans wystawy. Głos stanowi rodzaj architektury akustycznej, budującej napięcie, rytm, atmosferę.

Miejsce prezentacji wystawy jest nieprzypadkowe. Pałac Sztuki to jedna z najstarszych instytucji sztuki w Polsce, o silnym dziedzictwie i znakomitych zbiorach sztuki. To przestrzeń, która przez dekady była miejscem ekspozycji malarstwa i rzeźby, która dziś otwiera się na medium, które przez lata pozostawało marginalizowane.

„Plakat ≠ Papier” to wystawa interdyscyplinarna. Łączy grafikę, muzykę, tekstylia, dźwięk, technologię, film i malarstwo. Współczesne realizacje – jak monumentalne tkaniny Joanny Hawrot inspirowane kolorystyką i strukturą Polskiej Szkoły Plakatu – stworzone specjalnie na ekspozycję - pokazują, że dziedzictwo tego nurtu żyje i oddziałuje na nowych twórców.

W scenografii wystawy pojawia się reinterpretacja niebieskiej linii Edwarda Krasińskiego – nie jako cytat, lecz jako gest myślowy. To nie jest klasyczna linia z błękitnej taśmy, przechodząca konsekwentnie przez ściany i obiekty, jak w jego interwencjach przestrzennych. Tu linia jest bardziej ideą niż formą – subtelnym zaburzeniem przestrzeni, który przesuwa punkt widzenia. Tak jak u Krasińskiego, nie służy uporządkowaniu, lecz zakwestionowaniu porządku. Jest zawieszeniem znaczenia – jak plakat, który nie tyle coś komunikuje, co prowokuje do innego spojrzenia. Linia w tej aranżacji mówi: to, co widzisz, nie zawsze znaczy to, co myślisz. Plakat to nie artefakt przeszłości, lecz język, który wciąż mówi. I który – być może – dopiero teraz znajduje nowe, nieoczywiste znaczenia.