Pajace

Opera w dwóch aktach. Akcja rozgrywa się w kalabryjskiej wsi Montalto w 1865 roku. Akt I W dzień Wniebowzięcia do wsi przybywa trupa wędrownych komediantów. Jej kierownik, Canio, zapowiada wieczorne przedstawienie. Serce Cania dręczy troska. Jego piękną żoną Neddą interesuje się zbyt wielu mężczyzn. Canio mówi jej o swej wielkiej miłości i uprzedza, że gdyby kiedykolwiek była mu niewierna, czeka ją śmierć. Canio wraz z resztą komediantów udaje się do pobliskiej gospody; Nedda zostaje sama. Pojawia się Tonio i pragnie zdobyć jej względy. Gdy chce ją objąć, Nedda uderza go w twarz szpicrutą. Tonio poprzysię-ga zemstę. Okazja nadarza się niemal natychmiast, bo oto nadbiega młody wieśniak Silvio. Z rozmowy Silvia z Neddą wynika, że od dawna łączy ich tajemna miłość. Planują wspólną ucieczkę. Tonio, który podsłuchał ich rozmowę, śpieszy do gospody po Cania. Po zniknięciu Silvia, cała wściekłość zdradzonego małżonka zwraca się przeciw Neddzie. Gdy ta wzbrania się zdradzić imię ukochanego, Canio grozi jej nożem. Towarzysze powstrzymują go. Przed przedstawieniem Canio przeżywa straszną tragedię; wie, że za chwilę będzie musiał grać wesołą komedię, śmiać się i bawić tłum, choć serce pęka mu z bólu. Akt II Rozpoczyna się przedstawienie. Scena przedstawia mieszkanie Neddy- Kolombiny, oczekującej swego kochanka Arlekina, którego rolę gra Beppo. Zamiast niego przybywa Taddeo-Tonio i w pocieszny sposób wyjawia jej swą miłość. Zza okna słychać serenadę śpiewaną przez Arlekina, który po chwili włazi przez okno i – ku uciesze zebranej publiczności – wyrzuca niefortunnego konkurenta. Lecz gdy nadchodzi mąż Kolombiny – Pajac, którego rolę gra Canio, również Arlekin ucieka. I oto na komediowej scenie powtarza się historia minionego popołudnia, padają niemal identyczne słowa. Zazdrosny i zrozpaczony Canio resztką sił trzyma swe nerwy na wodzy. Jednak żądając od Kolombiny, by mu wyjawiła imię zbiegłego kochanka, coraz bardziej traci poczucie granicy między komedią a rzeczywistością. Widzi to Nedda. Próbuje powrócić do lekkiego, komediowego tonu, lecz na próżno. "Pajacu, pajacu!" – mówi z cicha do męża, pragnąc przypomnieć mu graną rolę. Te słowa wywołują wręcz przeciwny skutek – Canio wybucha z całą tłumioną jeszcze pasją. Przerażona Kolombina zbiega ze sceny, lecz Canio dopada ją i przeszywa sztyletem. Znajdujący się wśród tłumu Silvio rzuca się na ratunek, jednak i on ginie z ręki Cania, który rozpoznał w nim kochanka żony. Canio stoi chwilę bez ruchu, po czym wypuszcza z ręki sztylet i z rozpaczą, a zarazem ironią mówi do zamarłej z grozy publiczności "La commedia e finita" – "Przedstawienie jest skończone!" (Streszczenie libretta według "Przewodnika operowego" J. Kańskiego)