Milan Kundera urodził się 1 kwietnia 1929 r. w Brnie. Był synem pianisty i muzykologa, rektora brneńskiej akademii muzycznej - Ludvika Kundery. Fascynacje muzyczne można odnaleźć w jego twórczości literackiej. Początkowo studiował literaturę i estetykę na Uniwersytecie Karola w Pradze, jednak przeniósł się na Wydział Filmowy Akademii Sztuk Pięknych w Pradze. Na rynku czytelniczym Kundera debiutował w 1953 r. zbiorem wierszy "Człowiek rozprzestrzenia ogród", utrzymanym w obowiązującej wówczas konwencji realizmu socjalistycznego - by potem zwrócić się ku prozie.
W 1948 r., wstąpił do Czechosłowackiej Partii Komunistycznej. "Komunizm oczarował mnie wtedy tak samo jak Strawiński, Picasso i surrealizm. Obiecywał cudowne zmiany, które uczynią świat absolutnie innym i nowym. Ale potem komuniści naprawdę opanowali mój kraj i wprowadzili terror. Miałem wtedy dziewiętnaście lat. Poznałem na własnej skórze, co to jest dogmatyzm, procesy polityczne, wiedziałem, co to znaczy być upojonym władzą i odtrąconym od niej, jak to jest czuć się winnym wobec władzy i buntować się przeciw niej" - tłumaczył. Dwa lata później, w 1950 r., Kundera został jednak usunięty z partii za działalność antypartyjną i "tendencje indywidualistyczne". Został również wyrzucony z Uniwersytetu Karola w Pradze. To wydarzenie posłużyło jako źródło inspiracji podczas pisania pierwszej powieści "Żart", a mechanizmy działania polityki stał się elementem obecnym w jego twórczości.
Władze umieściły go na czarnej liście pisarzy, a "Żart" został zakazany. Podobnie jak wielu czeskich intelektualistów, w tym Vaclav Havel, zaangażował się w Praską Wiosnę. Co prawda w 1956 r. przywrócono mu legitymację partyjną, jednak w 1970 r. został ponownie wydalony z partii. Problematyka osobistej konfrontacji z komunistycznym totalitaryzmem, w tym w kontekście stłumienia w 1968 r. Praskiej Wiosny, znalazła wyraźny oddźwięk także w dwóch emigracyjnych powieściach Kundery - "Księdze śmiechu i zapomnienia" (1979) oraz "Nieznośnej lekkości bytu" (1984).
Od 1975 r. Kundera przebywał na emigracji we Francji. Po wydaniu "Księgi śmiechu i zapomnienia" władze Czechosłowacji odebrały mu obywatelstwo, w 1981 r. otrzymał francuski paszport. Odwiedzał od czasu do czasu w Czechach swych przyjaciół, dbając w trakcie tych wizyt o zachowanie incognito. Nie zgadzał się też na sporządzanie i wydawanie czeskich przekładów swych najnowszych powieści, pisanych już po francusku. Czeskie obywatelstwo odzyskał w 2019 roku.
W 1982 r. napisał swoją najsłynniejszą powieść pod tytułem "Nieznośna lekkość bytu". Dzieło ukazało po francusku we Francji i rok później w Kanadzie. Także w Kanadzie w 1985 r. ukazało się pierwsze wydanie w języku czeskim. W tym samym roku pojawił się polski przekład autorstwa Agnieszki Holland.
"To wtedy, w Paryżu, Milan dał mi rękopis Nieznośnej lekkości bytu. Przeczytałam go z ogromnym przejęciem. Nie tylko przypomniało mi to moje doświadczenia z Pragi w 1968 roku, ale jakoś niebywale korespondowało z emigracją i polskim Sierpniem. Wydawało mi się, że w tej powieści zawarta jest suma doświadczeń, które mogą być cenne dla polskiego czytelnika, i spytałam Kunderę, czy zgodzi się, bym przetłumaczyła powieść na polski. Zgodził się z entuzjazmem, a potem bardzo uważnie przeczytał przekład, chociaż polskiego nie zna, więc nie mógł ocenić jego jakości" - wspominała Agnieszka Holland w 2009 r.
W 1988 r. powieść doczekała się ekranizacji filmowej. Wyreżyserował ją Philip Kaufman, a główne role zagrali Daniel Day-Lewis i Juliette Binoche. Pomimo sukcesu komercyjnego filmu, Kunderze nie przypadła do gustu i nie zgodził się na kolejne filmowe wersje swoich książek.
Pisarstwo Kundery, szczególnie od lat 80., kojarzone jest przede wszystkim z rozważaniami filozoficznymi, chociaż w wielu pojawia się odniesienie do życia intelektualistów czeskich po Praskiej Wiośnie. Ostatnią powieść w języku czeskim wydał w 1990 roku. A ostatnim dziełem Kundery jest "Święto nieistotności" z 2014 r.
Był doceniany wieloma nagrodami literackimi i państwowymi w wielu krajach świata. Wielu historyków literatury uważa, że Kundera był mocnym kandydatem do Literackiej Nagrody Nobla. Zgodnie z regulaminem nagrody, o tym, czy był Kundera nominowany, wiadomo będzie po 50 latach od roku ewentualnej nominacji.
Pisarz i jego żona Viera bardzo boleśnie odczuli opublikowanie w 2008 r. w czeskim tygodniku "Respekt" informacji, że w 1950 r. Kundera zadenuncjował zajmującego się nielegalnym przeprowadzaniem ludzi przez granicę Miroslava Dvorzaczka, który spędził potem 14 lat w więzieniach i obozach pracy. Wiarygodność policyjnego raportu, w którym Kundera występuje jako donosiciel, potwierdził czeski Instytut Badania Systemów Totalitarnych (USTR). Kundera zaprzeczył temu i zapowiadał pozew sądowy, ale ostatecznie zrezygnował z drogi prawnej.
Anna Kruszyńska
