Charakterystyczną cechą krakowskich szopek, która odróżnia je od powstających na całym świecie skromnych "betlejemek", jest nawiązywanie do zabytkowej architektury miasta. Tradycja robienia szopek często przechodzi w rodzinach z pokolenia na pokolenie. Kultywowaniem tradycji szopek krakowskich zajmuje się Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Jak zażartował dyrektor tej placówki Michał Niezabitowski, w pierwszą niedzielę grudnia muzeum przeżywa "swoistą klęskę żywiołową" – jego korytarze i sale zapełniają tłumy szopkarzy wraz z rodzinami, a także dzieci i młodzież, które podtrzymują tę tradycję w krakowskich przedszkolach, szkołach i domach kultury.
"Nie można tej klęsce przeciwdziałać, trzeba się jej poddać. To wszystko są artyści, którzy odważają się raz do roku zmierzyć z legendą i tradycją Krakowa i w tym jednym, złotym, strojnym budyneczku zamknąć wszystko to, co nazywamy Krakowem" - zaznaczył Niezabitowski.
W najbardziej prestiżowej kategorii szopek dużych wygrał Tadeusz Gillert, który jest weteranem krakowskiego szopkarstwa. Jak mówił, w tym roku wziął udział w konkursie po raz 51.; do tej pory zdobył 15. pierwszych nagród, z czego ostatnią w szopkach dużych 12 lat temu.
Według niego, jego szopka jest "klasyczna i konserwatywna", bez nawiązań do wydarzeń współczesnych. Symetryczna konstrukcja wysoka na 1,45 m. została wykonana wyłącznie z tradycyjnych materiałów, utrzymana w krakowskich kolorach ludowych czerwonym i zielonym z dodatkiem złotego. Szopka zawiera 31 postaci, obok Świętej Rodziny, Trzech Króli, pasterzy występują w niej postaci krakowskie: ruchomy Lajkonik, Twardowski machający ręką do publiczności, hejnalista wychylający się z Wieży Mariackiej i Tatar, który napina łuk, żeby go trafić strzałą w krtań. Autor po raz pierwszy umieścił w swojej szopce postać ułana 8. Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego, który w okresie międzywojennym stacjonował w krakowskich Rakowicach.
W kategorii szopek średnich zwyciężył inny weteran krakowskiego szopkarstwa – Maciej Moszew. W kategorii szopek małych pierwsze miejsce przypadło Dariuszowi Czyżowi, a miniaturowych – Janowi Kirszowi. Nagrody i wyróżnienia otrzymały też dzieci i młodzież; budują one szopki samodzielnie lub w grupach w przedszkolach, szkołach i domach kultury.
Wystawa pokonkursowa prezentująca tegoroczne konstrukcje czynna będzie od poniedziałku do końca lutego przyszłego roku. Zgłoszone do konkursu szopki są wykonane tradycyjnie z kartonu, papieru, drewnianych listewek i kolorowej folii aluminiowej. Jedne z nich są przebogate i zachwycają bogactwem szczegółów, inne są proste, ascetyczne.
Krakowska szopka znacznie różni się od betlejemskich stajenek. Musi być budowlą wieżową i zawierać charakterystyczne dla architektury Krakowa detale. Najczęściej szopki są budowane na wzór krakowskich kościołów. Szopkarze chętnie odtwarzają fronton Bazyliki Mariackiej oraz wieże i kopuły katedry na Wawelu. Oprócz Świętej Rodziny tradycyjnymi bohaterami krakowskich szopek są: Lajkonik, Smok Wawelski, hejnalista, krakowiacy.
Tradycja szopki krakowskiej wywodzi się z jasełek, które organizowano w okresie Bożego Narodzenia w kościołach. Najstarsze figurki jasełkowe przechowywane w Krakowie pochodzą z XIV w. i znajdują się w kościele św. Andrzeja. Do końca XIX wieku wyrobem szopek zajmowali się murarze z krakowskich przedmieść. W czasie świąt chodzili oni z szopkami po domach.
Konkurs Najpiękniejszych Szopek organizowany jest od 1937 roku. Do rywalizacji stanęło wówczas 86 osób. Po przerwie, spowodowanej wybuchem wojny, konkurs wznowiono w 1945 roku, kiedy na miejscu zburzonego pomnika Adama Mickiewicza znów pojawili się szopkarze. Od tej pory konkursy są organizowane nieprzerwanie co roku w każdy pierwszy czwartek grudnia. Wyniki ogłaszane są w następującą po czwartku niedzielę. Organizatorem konkursu jest Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Część szopek muzeum zakupuje do swojej kolekcji. Najstarsza w zbiorach jest szopka Michała Ezenekiera z ok. 1900 r.
